Η αξία των φυτών και των βοτάνων είναι τόσο μεγάλη που δεν θα μπορούσε να αφήσει ασυγκίνητη την αρχαία ελληνική μυθολογία και λογοτεχνία. Κάποιοι μύθοι έδωσαν σε γνωστά στην εποχή μας φυτά το όνομά τους, ενώ κάποιοι άλλοι περιγράφουν λεπτομερώς τη χρήση των βοτάνων ως μέσο ίασης. Τα αρωματικά φυτά τα γνωστά μας βοτάνια της ελληνικής γης αποτελούσαν απο την αρχαιότητα, ένα σαγηνευτικό τελετουργικό που ξεπερνούσε τη λύπη, την ασθένεια και το θάνατο. Η ελληνική μυθολογία είναι γεμάτη με ιστορίες βοτάνων με θεούς,ημίθεους μυθικά πλάσματα όπως ο Κένταυρος Χείρων και η μητέρα του η Νύμφη Φιλύρα που ήταν θεότητα των αρωματικών βοτάνων, της ευωδίας και της ανάρρωσης.
Τα βότανα στην ελληνική μυθολογία
Μεγάλα συγγραφικά έργα της αρχαιότητας όπως η Ομήρου Ιλιάδα και Οδύσσεια κάνουν αναφορές στη χρήση των βοτάνων. Στην Οδύσσεια η Πηνελόπη, γυναίκα του Οδυσσέα, έδωσε στον Τηλέμαχο βότανα για να απαλύνει την λύπη του για τους μνηστήρες που είχαν παρουσιαστεί στο σπίτι της. Επίσης η μάγισσα Κίρκη έφτιαξε από βότανα ρόφημα που προκάλεσε αμνησία και λησμονιά στους συντρόφους του Οδυσσέα, με σκοπό να τους κρατήσει για πάντα αιχμάλωτους στο νησί της.
Στην Ιλιάδα αναφέρεται ότι όταν ο Μενέλαος τραυματίστηκε, ο ιατρός Μαχάων αφού τράβηξε το βέλος από την πληγή τοποθέτησε ήπια φάρμακα φυτικής προέλευσης, που ο πατέρας του Ασκληπιός τα είχε πάρει από τον Χείρωνα. Επίσης ο Αχιλλέας, βασιλιάς των Μυρμιδόνων κατά την διάρκεια του τρωικού πολέμου έδινε στους στρατιώτες του το φυτό Αχιλλέα ή Χιλιολούλουδο για να σταματήσουν το αίμα που έτρεχε από τις πληγές τους. Αργότερα αποδείχθηκε ότι όντως το φυτό διέθετε αιμοστατικές ικανότητες. Όταν μάλιστα τραυματίστηκε ο Αινείας, η θεά Αφροδίτη εμφανίστηκε και θεράπευσε τα τραύματα του χρησιμοποιώντας δίκταμο που είχε συλλέξει από την Κρήτη. Μάλιστα με το ίδιο φυτό, αφού το συνέλεξε μόνη της από το όρος Ίδη, έκανε κατάπλασμα και απάλυνε τους πόνους του τοκετού της.
Στη μάχη εναντίον των Τιτάνων, ο Ηρακλής πολεμώντας μαζί με τους Κενταύρους τραυμάτισε κατά λάθος τον σοφό Κένταυρο Χείρωνα στο πόδι. Ο Χείρων τότε χρησιμοποίησε ένα βότανο, την Κενταύρια, για να σταματήσει το δηλητήριο με το οποίο ήταν ποτισμένο το βέλος.
Οι θεοί του Ολύμπου δεν συνδέονται με το βότανα και τα φυτά μόνο επειδή τα χρησιμοποιούσαν. Κάποιες φορές σύμφωνα με την μυθολογία είναι οι ίδιοι υπαίτιοι της ύπαρξης τους ή της προέλευσης του ονόματος τους. Για παράδειγμα, η θεά των λουλουδιών και της βλάστησης, η Χλωρίδα βρήκε μια μέρα το άψυχο σώμα μιας νύμφης στο δάσος. Το πήρε και το μεταμόρφωσε σε λουλούδι. Κάλεσε τότε την Αφροδίτη τη θεά της αγάπης και το Διόνυσο το θεό του κρασιού. Η Αφροδίτη χάρισε στο λουλούδι ομορφιά και ο Διόνυσος πρόσθεσε νέκταρ για να του δώσει γλυκιά ευωδία. Ο Ζέφυρος, ο θεός του ανέμου, φύσηξε μακριά τα σύννεφα και έτσι ο Απόλλωνας, ο θεός του Ήλιου, μπόρεσε να λάμψει και να το κάνει να ανθίσει. Έτσι δημιουργήθηκε το τριαντάφυλλο και έγινε ο “Βασιλιάς των λουλουδιών”.
Η Δάφνη ήταν μια άλλη Νύμφη, αφιερωμένη στην θεά Άρτεμη (θεά του κυνηγιού). Η νεαρή και όμορφη Δάφνη αρνιόταν να παντρευτεί, αλλά για κακή της τύχη μια μέρα που περπάταγε στο δάσος την είδε ο θεός Απόλλωνας και την ερωτεύτηκε. Την κυνήγησε και τότε αυτή προσευχήθηκε στον πατέρας της -ποταμό Πηνειό- για να την σώσει. Αμέσως μετά μεταμορφώθηκε στο φυτό δάφνη που φύτρωνε στις όχθες των ποταμών. Ο Απόλλωνας έκοψε φύλλα από το φυτό και έπλεξε δάφνινο στεφάνι, το οποίο αργότερα χρησιμοποιήθηκε στην στέψη των νικητών των ολυμπιακών αγώνων αλλά και άλλων ηρώων.
Η Μίνθη, επίσης, ήταν μια Νύμφη του υποχθόνιου κόσμου που ο Άδης ήθελε να κάνει ερωμένη του. Σε μια καταδίωξή της από την θεά Δήμητρα, η νεαρή Νύμφη ποδοπατήθηκε μπροστά τα μάτια του Άδη. Τότε ο άρχοντας του κάτω κόσμου το μόνο που έκανε ήταν να την μεταμορφώσει σε λουλούδι που φύτρωσε στο βουνό Μίνθη της Τριφυλίας. Το φυτό αυτό –αφιερωμένο έκτοτε στον Άδη- είναι γνωστό σε μας ως Μέντα.
Πολλές από τις Νύμφες της μυθολογίας είχαν ερωτευθεί έναν εξαιρετικά όμορφο νέο, τον Νάρκισσο. Για τον Νάρκισσο υπήρχε μια προφητεία που έλεγε πως θα μπορούσε να μείνει για πάντα νέος αν δεν έδινε μεγάλη σημασία στην ίδια του την ομορφιά. Ο νέος όμως παράκουσε την προφητεία και συνέχισε να ασχολείται μόνο με την ομορφιά του αγνοώντας έτσι τον έρωτα των Νυμφών. Οι θεοί θύμωσαν και αποφάσισαν να τον τιμωρήσουν. Μια μέρα που χάζευε τον αντικατοπτρισμό του σε μια λίμνη ερωτεύθηκε το είδωλο του με αποτέλεσμα να πέσει μέσα στα νερά της λίμνης και να πνιγεί. Στο σημείο όπου καθόταν φύτρωσε ένα πανέμορφο λουλούδι και πήρε το όνομα του, Νάρκισσος.
Παρόμοιο τέλος είχε και η ιστορία του Υάκινθου, ενός άλλου όμορφου νέου με καταγωγή από ένα μέρος κοντά στην αρχαία Σπάρτη. Ο Υάκινθος έπεσε θύμα του θεού Απόλλωνα. Τον σκότωσε κατά λάθος στη διάρκεια μια δισκοβολίας. (Πολλοί υποστηρίζουν ότι ο Ζέφυρος, προσωποποίηση του δυτικού ανέμου, φθονώντας τον νέο άλλαξε επίτηδες την πορεία του δίσκου για να πέσει νεκρός). Ο θεός Απόλλωνας τότε έσκαψε ο ίδιος με τα χέρια του τον τάφο του Υάκινθου και στο σημείο αυτό φύτρωσε ένα φυτό που πήρε το όνομα του.
Βότανα και Ιστορία
Ρίχνοντας μια ματιά στην ιστορία πολλών λαών, γίνεται αμέσως αντιληπτό ότι από πολύ παλιά είχε αναγνωρισθεί η χρησιμότητα των βοτάνων ως μέσω καλυτέρευσης τόσο της σωματικής όσο και της ψυχικής υγείας.
Ήδη από την Βαβυλώνα της Μεσοποταμίας (2600 π.Χ.) ευρήματα πάνω σε πήλινα σκευή περιγράφουν χρήση βότανων – συνδυαζόμενα με τελετουργίες- για αντιμετώπιση των συμπτωμάτων διαφόρων ασθενειών. Ευρέως χρησιμοποιούμενα βότανα καθώς και έλαια βοτάνων της περιόδου αυτής αποτελούν η σμύρνα, η γλυκόριζα καθώς και η παπαρούνα.
Στην αρχαία Αίγυπτο (2400 π.Χ.) η χρήση βοτάνων ως μέσο θεραπείας ήταν ιδιαίτερα διαδεδομένη. Πλήθος παπύρων – με κυριότερο τον πάπυρο του ‘Εμπερς- περιγράφουν λεπτομερώς περισσότερες από 800 φυτικές συνταγές για χάπια, λοσιόν, αφεψήματα κ.α. Η χρησιμότητα τους είχε υπογραμμιστεί και από αρχαίους συγγραφείς μεταγενέστερης περιόδου όπως ο Ηρόδοτος και ο Πλίνιος. Με την παρακμή του Αιγυπτιακού πολιτισμού πολλές θεραπείες χάθηκαν, ενώ άλλες που διασώθηκαν, ενσωματώθηκαν σε πολιτισμούς όπως ο Ελληνικός, ο Αραβικός αλλά και ο Περσικός.
Στην αρχαία Ελλάδα ευρεία χρήση ποικίλων βοτάνων έγινε από τον Ιπποκράτη (περίπου 460-375 π.Χ.). Ο Ιπποκράτης, ως ένας από τους κυριότερους γιατρούς της εποχής αυτής, είχε υιοθετήσει μια ολιστική προσέγγιση για την αντιμετώπιση ασθενειών που περιελάμβανε φυτικά φάρμακα μαζί με υγιεινή διατροφή αλλά και αλλαγή του τρόπου ζωής. Ήταν ο πρώτος που αποσύνδεσε την ίαση από την λατρεία των θεών. Αργότερα ο Αριστοτέλης (384-322 π.Χ.) είχε προβεί σε εκτενή καταγραφή βοτάνων –εκ της οποίας ελάχιστα διασώθηκαν. Εν συνεχεία ο Θεόφραστος (372-322 π.Χ.) από την Ερεσσό όντας μαθητής του Αριστοτέλη συνέταξε το έργο η ‘’ιστορία των φυτών’’. Στο έργο του αυτό καταγράφει τις φαρμακευτικές ιδιότητες των φυτών θέτοντας έτσι τις βάσεις για την σωστή και αποτελεσματική τους χρήση. Θεωρήθηκε ο πατέρας της βοτανικής.
Στη Ρωμαϊκή ιατρική ξεχώρισε ο Πλίνιος (23-79 μ.Χ). Ασχολήθηκε συστηματικά με την έρευνα στον χώρο των φυσικών επιστημών μέσα από την οποία απέδειξε ποικιλοτρόπως την χρησιμότητα των βοτάνων στην ιατρική.
Λίγα χρόνια αργότερα ο Πεδάνιος Διοσκουρίδης 40-90 μ.Χ), Έλληνας στρατιωτικός ιατρός, συγγράφει ένα πολύτομο έργο ‘‘Περί Ύλης ιατρικής’’. Εκεί περιλαμβάνονται πολυάριθμες απεικονίσεις θεραπευτικών φυτών καθώς και υποδείξεις για την ορθή χρήση τους.
Οι θεωρίες του Διοσκουρίδη εξελίχθηκαν από έναν άλλο Έλληνα τον Κλαύδιο Γαληνό. Ο Κλαύδιος επικεντρώθηκε στην παρασκευή πολύπλοκων συνταγών με δεκάδες συστατικά, όλα φυσικά φυτικής προέλευσης. Ασχολήθηκε εκτεταμένα με μεθόδους όπως η εκχύλιση, η ανάμιξη και ο εμπλουτισμός δρογών αφήνοντας πίσω του πλούσιο έργο. Θεωρείται από τους πιο σημαντικούς ιατρούς, μαζί με τον Ιπποκράτη.
Οι γνώσεις για την ορθή και αποτελεσματική χρήση των φυτών περνούν από την αρχαία Ρώμη στις χώρες του Αραβικού κόσμου. Εκεί ο φαρμακοποιός Αβικένας (980-1037 μ.Χ) καταπιάστηκε με την σχολαστική καταγραφή των ως τότε γνωστών πληροφοριών για τα βότανα και τα φυτά. Επίσης, συνέβαλε στον εμπλουτισμό πλήθους παλιών συγγραμμάτων με νέες καταχωρήσεις. Κύριο έργο του ήταν ο ‘‘Ιατρικός Κανόνας’’.
Το ταξίδι των γνώσεων για την ευεργετική χρήση των φυτών συνεχίζεται και από τον αραβικό κόσμο φτάνει στην Ισπανία και στην Γαλλία και εν συνεχεία στην υπόλοιπη Ευρώπη. Εκεί τα μοναστήρια είχαν αποκτήσει το ρόλο των θεραπευτηρίων, όπου τα θεραπευτικά φυτά καλλιεργούνταν στους κήπους τους ή σε κοντινά λιβάδια. Η ποικιλία τους εμπλουτιζόταν διαρκώς από περιηγητές και η καταγραφή του ήταν λεπτομερής. Με αυτόν τον τρόπο ενισχύθηκαν οι γνώσεις που είχαν κληροδοτηθεί από τους προγενέστερους πολιτισμούς, ενώ παράλληλα το έργο του Διοσκουρίδη ‘’Περί Ύλης Ιατρικής’’ ανανεωνόταν διαρκώς.
Κατά την διάρκεια του Μεσαίωνα η χρήση φυτών και βοτάνων συνδέθηκε με προκαταλήψεις και δεισιδαιμονίες από κληρικούς που προσπαθούσαν να ταυτίσουν την ίαση με την πίστη στον Θεό. Ευτυχώς, το 1130 στην σύνοδο του Κλερμόν απαγορεύθηκε σε κληρικούς να ασκούν το ιατρικό επάγγελμα. Παρόλες τις δυσκολίες και τις θρησκοληψίες της εποχής, την περίοδο εκείνη (12ο έως 15ο αιώνα) συγγράφηκαν σπουδαία έργα όπως το “Liber gradum’’, το “Circa instans’’ και το ‘’Aggregator”, τα οποία αποτελούσαν σημαντικές βάσεις δεδομένων τόσο για φυτά όσο και για δρόγες που ήταν δυνατόν να χρησιμοποιηθούν για θεραπευτικούς σκοπούς. Η εφεύρεση της τυπογραφίας τον 15ο αιώνα συνετέλεσε στην ευκολότερη διάδοση των έργων αυτών καθώς επίσης και στην εμφάνιση πλήθους άλλων βοταναλόγιων. Σημαντικοί μελετητές και συγγραφείς έργων τα οποία σχετίζονται με την θεραπευτική χρήση βοτάνων και φυτών της περιόδου εκείνης ήταν ο Κωνσταντίνος ο Βορειοαφρικανός (11ος αιώνας) αλλά και μετέπειτα ο Παράκελσος (1493-1541).
Αργότερα, κατά την διάρκεια την αποικισμού της Αμερικής εισήχθησαν στην Ευρώπη και άλλα φυτά και βότανα, τα οποία χρησιμοποιούνταν από Ινδιάνους ιθαγενείς.
Τέλος, ο Samuel Hahnemann (1755-1843) στις αρχές του 19ου αιώνα έβαλε τις βάσεις της ομοιοπαθητικής ορίζοντας αυστηρούς κανόνες για την χρήση και παρασκευή των θεραπευτικών του μέσων.
Βότανα και Επιστήμη
Τα βότανα, εκτός από την χρήση τους στο παρελθόν σαν κύριο μέσο ίασης, αποτελέσαν και την βάση της σύγχρονης φαρμακολογίας. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας υπολογίζει ότι περίπου 80% του παγκόσμιου πληθυσμού, χρησιμοποιούν τα βότανα ως θεραπευτική αγωγή για διάφορες ασθένειες και παθήσεις, ως κύρια συστατικά σε όλες τις τοπικές, παραδοσιακές ιατρικές μεθόδους και κοινό στοιχείο της ομοιοπαθητικής, και πολλών άλλων εναλλακτικών θεραπευτικών μεθόδων. Σήμερα από τα 119 φάρμακα που εξάγονται σήμερα από φυτά, το 74% από αυτά χρησιμοποιούνται από τη μοντέρνα ιατρική με τον ίδιο ή παρόμοιο τρόπο που χρησιμοποιούνταν στο παρελθόν ως βότανα. Παράλληλα, πολύ μεγαλύτερος είναι ο αριθμός των βοτάνων που χρησιμοποιούνται για την παρασκευή συμπληρωμάτων διατροφής. Οι μεγάλες φαρμακευτικές εταιρίες βρίσκονται σε μια συνεχή αναζήτηση πιθανών φαρμακευτικών ιδιοτήτων φυτών και βοτάνων από ολόκληρο τον κόσμο.
Επιπλέον, επιστημονικοί τομείς που έχουν αναπτυχθεί και έχουν άμεση σχέση με την χρήση βοτάνων είναι η φυτοθεραπεία (κλάδος της σύγχρονης ιατρικής), η ομοιοπαθητική (με θεμελιωτή της τον Γερμανό ιατρό Samuel Hahnemann) καθώς και η ανθρωποσοφική ιατρική (του Ρούντολφ Στάινερ),η οποία θεωρείται συμπλήρωμα της επιστημονικά τεκμηριωμένης πανεπιστημιακής ιατρικής. Ιδιαίτερα δημοφιλής είναι και η θεραπεία με ανθοϊάματα Μπαχ καθώς και η θεραπεία Κναϊπ (υδροφυτοθεραπευτική). Τέλος ιδιαίτερα γνωστή και διαδεδομένη μέθοδος είναι και η αρωματοθεραπεία που χρησιμοποιεί αποστάγματα φυτών για ίαση ή βελτίωση της υγείας του ατόμου.
Πηγές: http://giatroithsfyshs.blogspot.gr
http://www.anassaorganics.com
http://www.cretensia.com
